Zabytkowa XVIII-wieczna lipa, która znajduje się na terenie należącym niegdyś do dworu broniszowskiego

Broniszów jest położony w północno-wschodniej części Beskidu Zachodniego leżącego w niedalekim sąsiedztwie Kotliny Sandomierskiej. Kształtem przypomina wąski prostokąt szeroki na 1,5 km, a długi na 4,5 km, ciągnący się ze wschodu na zachód. Wieś położona jest wzdłuż potoku Broniszowianka, będącego prawym dopływem Wielopolki. Od południa Broniszów graniczy z Glinikiem, od północy z Łączkami Kucharskimi i Gnojnicą, od wschodu z Zagorzycami i Szkodną, a od zachodu z Niedźwiadą. Do najbardziej znanych przysiółków we wsi należą: Zalesie Pierwsze, Zalesie Drugie, Zapole oraz Pasieka. Cały teren wsi jest dość zróżnicowany pod względem ukształtowania terenu. Najwyższe wzniesienia posiadają około 300m n.p.m., przechodzą one w niziny i liczne doliny. Gleby są dość słabe, głównie gliniaste, wobec czego część obszaru nie nadaje się pod uprawę bez wcześniejszej melioracji. Administracyjnie Broniszów od 1936r. należał do powiatu ropczyckiego, później do dębickiego, aby od 1956r. ponownie znaleźć się w powiecie z siedzibą w Ropczycach. Obecnie wieś leży w gminie Wielopole Skrzyńskie, należącej do powiatu ropczycko-sędziszowskiego.

                Broniszów jako osada wiejska istniał już w XIII w., dowodzą tego dokumenty wydane w 1282r. przez Leszka Czarnego. W tym czasie wioska ta posiadała bardzo mało mieszkańców, a przeważającą część jej obszaru stanowiły lasy. Lokowana była na prawie magdeburskim w 1362r., a jej założycielami z woli Kazimierza Wielkiego byli Jan i Mikołaj Cielcowie. Z XV-wiecznych spisów podatkowych wynika, iż większość mieszkańców Broniszowa była pochodzenia niemieckiego. Od XVI do XVIII w. wieś była prywatną własnością Klęczyńskich, należała wtedy do powiatu pilzneńskiego oraz województwa sandomierskiego.
W pierwszej połowie XVI w. wioska liczyła 28 kmieci, 5 zagrodników i 1 młynarza. Jako prywatna własność, istniały także folwark oraz karczma. W kolejnych latach folwark dworski został powiększony kosztem gospodarstw kmiecych. Mimo to liczba tych ostatnich wzrosła do około czterdziestu, lecz było to wynikiem podziałów gospodarstw chłopskich oraz karczunku lasu. Począwszy od XVI w. na broniszowskich chłopów został nałożony ciężar pańszczyzny. Była ona stosunkowo wysoka, podobnie jak pozostałe powinności na rzecz dworu, ponieważ wieś do końca XVIII w. znajdowała się w prywatnych rękach. Od 1772r. Broniszów znalazł się w zaborze austriackim. Reformy cesarza Józefa II zmierzały do osłabienia stosunków poddańczych oraz zmniejszenia ciężaru pańszczyzny, jednak na przestrzeni XIX w. pozostawała ona wysoka. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918r. największym problemem mieszkańców Broniszowa był tzw. „głód ziemi”
i związana z nim wiejska bieda. Wieś polska okresu międzywojennego była zbyt przeludniona, co prowadziło do nadmiernego rozdrabniania gospodarstw rolnych. Trudno było także znaleźć zatrudnienie poza rolnictwem. Jako jedyny mieszkaniec Broniszowa pracę w Pustkowie otrzymał Józef Kaczanowski. Ludność wsi zmuszona była do emigracji, zarówno wewnętrznej w obrębie państwa, najczęściej do okolicznych wiosek, jak i zewnętrznej za granicę, głównie do Stanów Zjednoczonych, Belgii i Francji. Nieliczni chłopi, którzy powracali z emigracji zarobkowej mogli pozwolić sobie na wykup ziemi folwarcznej i założenie gospodarstwa lub powiększenie już istniejącego. Jednak mimo tego wielkość przeciętnego gospodarstwa rolnego systematycznie malała od 5,71 ha w 1849r. do około 3,5 ha w 1902r. i niespełna 3 ha w 1960r.

                                                   

Bieda największe odzwierciedlenie znalazła w sposobie żywienia ludności. Mięsa nie spożywano praktycznie wcale, podobnie cukru, jajka były przeznaczone wyłącznie na sprzedaż, sól spożywano ciemną lub kolorową, przeznaczoną dla zwierząt. Dość powszechnie obowiązywało ludowe powiedzenie „chłop je kurę, gdy jest chory lub, gdy kura jest chora”. Zatem posiłek dzienny w bogatych gospodarstwach broniszowskich przedstawiał się następująco: na śniadanie ziemniaki i kwaśne mleko, na obiad kapusta z ziemniakami, na kolację chleb lub pęczak. Białą kawę spożywano podczas większych świąt, a herbatę w czasie choroby. Nie lepsza była sytuacja ludności Broniszowa w ubiorze. Ubranie rolnika składało się z koszuli i lnianych spodni własnej roboty. Na ten ubiór wkładano białą płócienną sukmanę. W większości gospodarstw jedną parę butów nosiło kilka osób, dlatego w zimie dzieci nie wychodziły z domu, a do kościoła chodzono na zmianę. Wręcz fatalnie przedstawiał się stan zdrowotny społeczeństwa wiejskiego. Dostęp do lekarza był ograniczony do minimum, ludzie korzystali z usług miejscowych znachorów, a kobiety rodziły dzieci w domach przy pomocy tzw. babek, które masowo odbierały porody. W wyniku tego umieralność zarówno wśród dzieci jak i dorosłych  była bardzo duża.

Wraz z wybuchem II wojny światowej na terenie powiatu dębickiego, do którego należał Broniszów, zaczęły się tworzyć tajne organizacje dywersyjne. Była to Służba Zwycięstwu Polski, a pierwszym komendantem obwodu dębickiego był Jan Artur „Tur” Towarnicki. W grudniu 1939r. SZP została przemianowana na Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), a w 1942r. na AK, czyli Armię Krajową. Kolejnymi komendantami obwodu dębickiego ZWZ-AK, z siedzibą w Gumniskach byli: kpt. Dąbrowski, Antoni Cwen, Adam Lazarowicz „Jadzik-Klamra”, który pozostał na stanowisku do zakończenia okupacji. Obwód dębicki AK został w 1944r. podzielony na trzy podobwody: Dębicę, Sędziszów i Pilzno. Drużyna AK z Broniszowa należała do placówki Łączki Kucharskie o nazwie „Ławka-Ładunek”, a ta z kolei wchodziła w skład podobwodu Dębica. Dowódcą oddziału broniszowskiego AK był Władysław Świętoń-„Orzech”. Dowódcami placówki z Łączek byli: Piotr Pasowicz „Klon-Olcha”, a od 1943r. Franciszek Szaro „Pąk-Komar”, natomiast jego zastępcą Tadeusz Ciosek-„Sęp”. Stan liczebny placówki „Ławka-Ładunek” wynosił 631 żołnierzy, wzięła ona udział
w przechwycie zrzutu broni, amunicji i sprzętu wojskowego na terenie Niedźwiady oraz Małej (placówka Raszka 1), który nastąpił w nocy z 1 na 2 czerwca 1944r. Następnie kompania placówki Łączki Kucharskie była w ostrym pogotowiu bojowym w lasach Niedźwiady, w celu obrony ludności przed ewentualnymi represjami ze strony niemieckiego okupanta. Drużyna AK z Broniszowa brała czynny udział w kilku akcjach dywersyjnych, natomiast nie uczestniczyła w Akcji „Burza”. Stosunkowo uciążliwe dla ludności Broniszowa okazały się, wprowadzone przez okupanta, obowiązkowe kontyngenty, czyli dostawy żywca i płodów rolnych. Za niewywiązywanie się z tego typu obowiązku groziły surowe kary, z karą śmierci i zesłania do obozu koncentracyjnego włącznie. Tragedia taka spotkała dwóch mieszkańców Broniszowa Antoniego Świętonia
i Michała Cabaja. Ponadto za inne wykroczenie do obozu w Auschwitz wywieziony został  Władysław Glinka. W lasku broniszowskim hitlerowcy dokonali zbiorowej egzekucji, w której zginęło najprawdopodobniej dwóch lub trzech Żydów i jeden Polak, wszyscy nieznani. Na terenie wsi od odłamków wybuchających pocisków zginęli: Jan Chodak, Piotr Pociask, Stefania Pociask oraz Józef Pociask. Broniszów został wyzwolony
24 sierpnia 1944r., jednak front zatrzymał się niedaleko w kierunku zachodnim od wsi. Miejscowa ludność jeszcze przez kilka tygodni słyszała strzały i huk bomb, aż do pełnego wyzwolenia w jesieni 1944r.

Tuż po wyzwoleniu  spod okupacji hitlerowskiej bardzo ważnym wydarzeniem była akcja parcelacji obszarów dworskich w Broniszowie. Podział majątku dworskiego przeprowadzono jesienią 1944r. Pełnomocnikiem rządu na dwory w Broniszowie i Łopuchowej był Władysław Marć , mieszkaniec Łopuchowej, który następnie został zamordowany przez przeciwników politycznych. Ziemia w całości została podzielona między małorolnych chłopów, a lasy stały się własnością państwa. Przeprowadzona parcelacja nie rozwiązała wcale problemu bezrobocia na wsi. Miejscowy sołtys Stanisław Misiak próbował zachęcić najbiedniejsze rodziny społeczności broniszowskiej do wyjazdu na „Ziemie Odzyskane”. W 1953r. wytypowano szesnaście takich rodzin, jednak akcja przesiedleńcza nie powiodła się, bowiem żadna z nich nie zgodziła się na opuszczenie wsi.

W latach 60 i 70-tych minionego stulecia ludność Broniszowa w znacznym stopniu odchodziła od
tzw. gospodarki tradycyjnej. Zarówno ubiór, jak i częściowo jedzenie nie były już produkowane przez gospodarstwa domowe, lecz kupowane na rynku lokalnym, najczęściej w pobliskich miastach. W stosunku do okresu międzywojennego znacznie wzrosło spożycie pokarmów pochodzenia zwierzęcego, nawet mięsa. Znacznej poprawie uległy także warunki mieszkaniowe. Budowano domy murowane o większej liczbie pomieszczeń. Powstające lub modernizowane gospodarstwa domowe posiadały także najnowszy sprzęt rolniczy, domowy, czy nawet elektroniczny. Przyczyną stosunkowo długo utrzymującej się w Broniszowie gospodarki naturalnej (tradycyjnej) było bez wątpienia niekorzystne położenie wsi. Położona jest ona niejako na uboczu
i oddalona o około 5 km od trasy przelotowej Ropczyce-Wiśniowa. Takie położenie komunikacyjne przez dziesiątki lat utrudniało wymianę handlową i hamowało rozwój społeczno-ekonomiczny miejscowości.
W 1959r. przeprowadzono remont wspomnianej drogi z Ropczyc przez Wielopole do Wiśniowej, na przełomie lat 60 i 70-tych położono twardą nawierzchnię na drodze biegnącej przez całą miejscowość. Współcześnie problemy komunikacyjne już nie istnieją, jednak Broniszów pozostanie miejscowością położoną niejako na uboczu.

Broniszów, podobnie jak pobliskie miejscowości, od wieków był osadą typowo rolniczą. Zajęcia pozarolnicze nie były zbytnio popularne w tej miejscowości, nie rozwinęło się również charakterystyczne dla niej rzemiosło, jakim, np. w pobliskiej Niedźwiadzie było i jest kowalstwo. Do dość sporadycznie występujących w Broniszowie rzemieślników można zaliczyć: drobnych kowali, cieśli, murarzy-zdunów, szewców, krawców oraz sklepikarzy. Współcześnie w Broniszowie rzemiosło prywatne zanikło prawie zupełnie, nie ma kowali, stolarzy, krawców, brakuje także murarzy. Ludność wiejska w większości znajduje zatrudnienie w prywatnych przedsiębiorstwach, niektórzy tylko prowadzą gospodarstwa rolne.

Bardzo ważny element w rozwoju lokalnej społeczności stanowi jej kultura umysłowa i materialna.
W Broniszowie jeszcze w latach 30-tych XX w. prawie połowa miejscowej populacji nie potrafiła czytać ani pisać. Co prawda koncepcja budowy szkoły powstała około 1910r., to jednak wybuch I wojny światowej spowodował, że do tej kwestii powrócono dopiero w 1927r. Dwa lata później powstał drewniany, jednoklasowy, budynek szkolny, a dzieci rozpoczęły edukację w roku szkolnym 1929/1930. Wcześniej nieliczni uczniowie uczęszczali do szkoły w Gliniku. Początkowo nauka w szkole broniszowskiej odbywała się systemem dwuzmianowym, klasy były łączone I z II i III z IV, a jedyną nauczycielką była Teofilia Brunowska-Karpierzowa, która pracowała w szkolnictwie do 1935r. Inne znane nauczycielki to: Pani Molszczejówna, Perichowa, Maria Gustowicz i Cecylia Skonieczna. W 1947r. zorganizowano klasę V, początkowo nauka odbywała się na trzy zmiany i trwała do godziny 18.00, jednak później istniejącą w budynku szkolnym jedną izbę podzielono na dwie sale lekcyjne. W 1948r. liczbę klas powiększono do sześciu, a w roku następnym do siedmiu. Do roku 1950 nauka odbywała się także w dwóch pomieszczeniach prywatnych wynajmowanych
u Wojciecha Sroki. Nową szkołę oddano do użytku 19 lipca 1964r. Począwszy od roku szkolnego1964/1965 nauka w systemie 8-klasowym odbywała się w pięciu salach lekcyjnych, ponadto w nowym budynku znajdowało się pomieszczenie na pomoce dydaktyczne i biblioteka. Poza rozwojem oświaty w Broniszowie powstawało wiele organizacji społeczno-gospodarczych, a nawet politycznych. W 1958r. założono Związek Młodzieży Wiejskiej (ZMW), w 1962r. powstało Kółko Rolnicze, również na początku lat 60-tych zostało założone Koło Gospodyń Wiejskich. Na terenie wsi prężnie działało stronnictwo polityczne PSL-Piast (Polskie Stronnictwo Ludowe). W 1965r. przeprowadzono elektryfikację wsi, a następnie jej telefonizację.